ლიფტის მოკლე ისტორია: არქიმედედან ცათამბჯენამდე

დღეს ძნელი წარმოსადგენია თანამედროვე ქალაქი ლიფტის გარეშე. ეს ტექნოლოგია იმდენად შეუმჩნევლად გახდა ჩვენი ყოველდღიურობის ნაწილი, რომ იშვიათად ვუფიქრდებით, რა გავლენა იქონია მან არქიტექტურის განვითარებაზე. სწორედ ლიფტმა გახადა შესაძლებელი ცათამბჯენების აშენება და სამუდამოდ შეცვალა ქალაქების იერსახე. მაგრამ როგორ დაიწყო ეს ყველაფერი? მისი ისტორია გაცილებით შორეულ წარსულში იღებს სათავეს, ვიდრე წარმოგვიდგენია.

ანტიკური საწყისები

ლიფტის პირველი წერილობითი ხსენება ძვ. წ. 236 წლით თარიღდება. რომაელი არქიტექტორი ვიტრუვიუსი იუწყებოდა, რომ პირველი ამწე მექანიზმი, რომელიც ცხოველებისა და ადამიანების ძალით მოძრაობდა, ბერძენმა გენიოსმა, არქიმედემ, შექმნა. ეს უბრალო, თოკებზე დაფუძნებული სისტემები ძირითადად სამშენებლო და სამეურნეო მიზნებისთვის გამოიყენებოდა. ისტორიული წყაროების თანახმად, რომის კოლიზეუმში 200-ზე მეტი მონის ძალით იმართებოდა 24 ამწე, რომლებსაც გლადიატორები და ცხოველები ამოჰყავდათ არენაზე.

ინდუსტრიული რევოლუცია და უსაფრთხოების გარღვევა

მე-19 საუკუნემდე ლიფტები საშიშ და არასანდო მექანიზმებად ითვლებოდა, რადგან თოკის გაწყვეტა ფატალურ შედეგს ნიშნავდა. ინდუსტრიული რევოლუციის დროს, ორთქლისა და ჰიდრავლიკური ძრავების გამოჩენამ ლიფტები უფრო მძლავრი გახადა, მაგრამ უსაფრთხოების პრობლემა კვლავ გადაუჭრელი რჩებოდა.

ყველაფერი 1854 წელს შეიცვალა, როდესაც ამერიკელმა გამომგონებელმა,  ნიუ-იორკის მსოფლიო გამოფენაზე თავისი რევოლუციური გამოგონება – უსაფრთხოების მექანიზმი, ე.წ. „ლავიწელი“ (Safety Gear) წარადგინა. მან მაყურებლების თვალწინ მძიმედ დატვირთულ პლატფორმაზე დადგა და ასისტენტს უბრძანა, ერთადერთი მზიდი თოკი გადაეჭრა. თოკის გაწყვეტის შემდეგ პლატფორმა მხოლოდ რამდენიმე სანტიმეტრით დაეშვა და მყისიერად გაჩერდა. ამ დემონსტრაციამ დაამტკიცა, რომ ლიფტით მგზავრობა უსაფრთხო გახდა და გზა გაუხსნა მის მასობრივ გამოყენებას.

ელექტროენერგიის ერა

ტექნოლოგიური განვითარების შემდეგი დიდი ნახტომი ელექტროენერგიას უკავშირდება. მიუხედავად იმისა, რომ პირველი პროტოტიპები უფრო ადრეც არსებობდა,  ნამდვილი გარღვევა 1880 წელს მოხდა, როდესაც გერმანელმა ინჟინერმა, ვერნერ ფონ სიმენსმა, პირველი კომერციულად სიცოცხლისუნარიანი და ფართოდ გავრცელებული ელექტრული სამგზავრო ლიფტი წარადგინა. ეს მოდელები გაცილებით სწრაფი, კომპაქტური და ეფექტიანი იყო, ვიდრე მათი ორთქლისა თუ ჰიდრავლიკური ანალოგები. მე-19 საუკუნის 80-იანი წლებიდან ნიუ-იორკისა და ჩიკაგოს პირველ ცათამბჯენებში სწორედ ელექტრული ლიფტების მონტაჟი დაიწყო, რამაც სამუდამოდ შეცვალა ურბანული ლანდშაფტი.

დასკვნა

არქიმედეს უბრალო ამწედან დღევანდელ ჭკვიან, მაღალსიჩქარიან სისტემებამდე ლიფტმა გრძელი და საინტერესო გზა განვლო. ის გახდა არა მხოლოდ კომფორტის, არამედ პროგრესის სიმბოლოც. თუმცა, ტექნოლოგიური განვითარება არ ჩერდება და თანამედროვე ლიფტები კიდევ უფრო საოცარ შესაძლებლობებს გვთავაზობენ, რაზეც ჩვენს შემდეგ სტატიებში ვისაუბრებთ.